«Όταν ένα βλαστάρι μεταφυτεύεται από ένα μέρος σε κάποιο άλλο, η μεταφύτευση μπορεί να είναι κίνητρο ή σοκ. Ο προσεχτικός κηπουρός ψάχνει να περιορίσει στο ελάχιστο το σοκ έτσι ώστε το φυτό να επανεγκατασταθεί όσο γίνεται ευκολότερα».
Η παραπάνω σκιαγράφηση του όρου της μετάβασης γίνεται ώστε να δειχθεί η σημασία της μετάβασης τόσο σαν όρος όσο και σαν πράξη. Όπως η προσεκτική κηπουρός προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει το σοκ για τα φυτά που μεταμοσχεύονται από το ένα μέρος στο άλλο, έτσι και οι επαγγελματίες της παιδικής ηλικίας επιδιώκουν την ελαχιστοποίηση του σοκ της μετάβασης που αντιμετωπίζουν τα μικρά παιδιά από την προσχολική στον πρώτο χρόνο του δημοτικού σχολείου (Cleave, Jowett & Bate, 1982). Η έννοια της σχολικής μετάβασης εστιάζει τη διασφάλιση της ομαλής εισόδου και προσαρμογής των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον (Γουργιώτου, 2014). Η αλλαγή αυτή μπορεί να συνοδεύεται από ανάμεικτα συναισθήματα, όπως η χαρά και ο ενθουσιασμός, ο φόβος και η ανησυχία, δυσχεραίνοντας έτσι την κατάσταση, δημιουργώντας ένα ασταθές περιβάλλον και μερικές φορές είναι τόσο αγχογόνα που πιθανόν να αποτελέσει κατασταλτικά στα κίνητρα και στην αυτοεκτίμηση των παιδιών και να επηρεάσει αρνητικά την πορεία της ανάπτυξής τους (Broström, 2002).
Πιο συγκεκριμένα, με την είσοδο στην Α’ Δημοτικού (μετάβαση ορόσημο) συνεπάγεται η αύξηση των ωρών θέσης, τόσο στο σχολείο, όσο και στο διάβασμα στο σπίτι, ο περιορισμός της ανάγκης του παιδιού για κίνηση και παιχνίδι, η κατοχή αναπτυγμένων δεξιοτήτων λεπτής κινητικότητας (π.χ. γραφοκινητικές δεξιότητες και δεξιότητες χειραπτικής διαχείρισης) που είναι απαραίτητες για την ποιότητα και την ταχύτητα γραφής και αυτοεξυπηρέτησης.
Η εμπλοκή των γονέων στη διαδικασία της μετάβασης, αυξάνει την επιτυχία της και τους εξοπλίζει με γνώσεις, δεξιότητες και πρακτικές για το πώς θα μπορέσουν να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τα παιδιά σε όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής τους ζωής (Rimm-Kaufman & Pianta, 1999). Πολλοί είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να υποστηρίξουν την ομαλή μετάβαση του νηπίου στο Δημοτικό Σχολείο. Ενδεικτικά προτείνονται οι παρακάτω:
- Οι γονείς μπορούν να κάνουν μια μικρή βόλτα μαζί με το παιδί γύρω από το σχολείο, όχι μόνο για να μη φαντάζει το νέο κτίριο απρόσιτο ή τρομακτικό, αλλά και για να γνωρίσει την τοποθεσία όπου βρίσκεται, να παρατηρήσει πώς είναι διαμορφωμένο το κτίριο, πόσους ορόφους έχει, πώς είναι ο αύλειος χώρος του, να του επισημανθεί η διαδρομή που θα ακολουθεί για να φτάσει στο σχολείο, ώστε να εξοικειωθεί με την εικόνα του καινούριο σχολικού περιβάλλοντος.
- Καλό θα ήταν να συζητήσουν με το παιδί για την αλλαγή αυτή και να ακούσουν ενεργητικά πώς αισθάνεται, σκοπεύοντας να το βοηθήσουν να διαχειριστεί με μειωμένο φόβο και λιγότερη επιφυλακτικότητα το νέο και άγνωστο. Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να τονιστεί ότι οι αγωνίες του παιδιού συχνά εκδηλώνονται και με μη λεκτικό τρόπο (λ.χ. ανορεξία, διαταραχές ύπνου, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, προβλήματα συμπεριφοράς).
- Με αφορμή μια ζωγραφιά, ένα παραμύθι, μια διαφήμιση ή ένα σχόλιο από κάποιον συγγενή, μπορεί να προκληθούν συζήτηση και ερωτήματα. Το παιδί είναι αναγκαίο να εκφράσει τις ανησυχίες και τις απορίες του, οι γονείς να αποφύγουν την υποτίμησή τους, όσο «κουτές» ή αστείες φαίνονται, να του δώσουν τις απαιτούμενες πληροφορίες (τόσες όσες μπορεί να κατανοήσει) και να του δείξουν πώς μπορεί να διαχειριστεί τους φόβους και τους προβληματισμούς του.
- Επιπροσθέτως, οι γονείς μπορούν να ζητήσουν από παιδιά φίλων που ήδη φοιτούν στο Δημοτικό, να μοιραστούν μαζί του τις εμπειρίες τους από τη σχολική ζωή, τόσο θετικές όσο και αρνητικές και να εστιάσουν στον τρόπο της αποτελεσματικής αντιμετώπισης των δυσκολιών που τυχόν προέκυψαν.
- Οι γονείς έχοντας αποδεχθεί τη νέα πραγματικότητα κι έχοντας υιοθετήσει τους κανόνες της που σχετίζονται με τη συνύπαρξη (ακούω, μιλάω ευγενικά, δε διακόπτω, βοηθώ, μοιράζομαι, κ.ό.κ.) και τη μάθηση (ακολουθώ συγκεκριμένο πρόγραμμα και στο σπίτι, δίνω κίνητρα, οργανώνω, ενθαρρύνω, ενισχύω), βοηθούν το παιδί να προσαρμοστεί στα καινούρια δεδομένα.
- Αν διαπιστωθούν δυσκολίες στη φάση του αποχωρισμού, χρειάζεται να εξηγήσουν οι γονείς στο παιδί με αποφασιστικό τρόπο ότι θα πάει στο σχολείο, όπως κάνουν όλα τα παιδιά της ηλικίας του και όπως ο μπαμπάς και η μαμά πηγαίνουν στη δουλειά τους και όχι να το ξεγελάσουν ή να το απομακρύνουν όταν στρέψει την προσοχή του αλλού. Επιπλέον, ενθαρρύνουν τις δεξιότητες αυτονομίας και τη δημιουργία δεσμών με κάποιο συνομήλικο, ενώ παράλληλα συνεργάζονται στενά με τον εκπαιδευτικό του.
- Χρειάζεται τακτική επικοινωνία με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς για την ανταλλαγή απόψεων, πρακτικών ή συζήτηση προβληματισμών.
- Οφείλεται να γίνει σωστή ρύθμιση της διάθεσης του ελεύθερου χρόνου και των επιπλέον δραστηριοτήτων που θα αναλάβει το παιδί.
- Χρειάζεται ένα ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον, με ελάχιστες προκλήσεις.
- Οι γονείς πρέπει να προσαρμόσουν τις προσδοκίες που έχουν για το παιδί τους στις δυνατότητες και στα ενδιαφέροντά του.
- Εκτός από τα παραπάνω, είναι πολύ σημαντικό οι ίδιοι οι γονείς να τιθασεύσουν το δικό τους πιθανό άγχος και να αποφύγουν τη μετάδοσή του στο παιδί, ώστε να αποφευχθεί η αρνητική προδιάθεση ή φόρτιση με επιπλέον στρες για τις απερχόμενες απαιτήσεις και την ανασφάλεια αν θα καταφέρουν να ανταπεξέλθουν σε αυτές.
- Τέλος, το παιδί πρέπει να λάβει το μήνυμα ότι οι γονείς είναι δίπλα του συναισθηματικά και πως όποιες αποτυχίες ή λάθη που θα εμφανιστούν στη διαδρομή της προσαρμογής του δεν είναι δυνατό σε καμία περίπτωση να αλλάξουν τα αισθήματα αγάπης και αποδοχής τους γι’ αυτό.
Ας μην ξεχνάμε πως όλοι χρειάζονται μια περίοδο προσαρμογής σε νέες καταστάσεις, μια μεταβατική εποχή κατά τη διάρκεια της οποίας εξοικειώνονται με τα καινούρια δεδομένα και τις διαφορετικές συνθήκες, προσπαθούν να προσαρμοστούν, πάντα με τον δικό του ρυθμό ο καθένας. Πόσο μάλλον ένα παιδί που βρίσκεται σε τέτοιες μεταβατικές περιόδους, κρίσιμες και σημαντικές συνάμα, για την εξασφάλιση της ψυχικής ισορροπίας του και την εξέλιξη της μαθησιακής του πορείας. Η υπομονή, μια στάση συμπαθητικής κατανόησης, αλλά ταυτόχρονα συνεπής σταθερότητα, είναι αξίες που βοηθούν διαχρονικά! Οι γονείς, σε περίπτωση έντονης άρνησης του παιδιού για το σχολείο και, αφού αποκλείσουν φυσικά αίτια, καλό είναι να διερευνήσουν τη ζωή του παιδιού στο σχολείο. Έτσι, ίσως ανακαλύψουν κάποια ευαισθησία ή φόβο του παιδιού που μπορεί εύκολα να ξεπεραστεί με υποστήριξη, ενθάρρυνση και στοργή!
Δύσκολη η πορεία προς την ωριμότητα, αλλά συγχρόνως συναρπαστική! Γεμάτη εκπλήξεις και όμορφες εμπειρίες!